مهارت‌های شغلی ضروری در دوران هوش مصنوعی

گزارش «آینده مشاغل 2025»: نگاهی عمیق به آمار و ارقام

گزارش «آینده مشاغل 2025» که توسط مجمع جهانی اقتصاد تهیه شده، یک سند مرجع جامع است که در آن با بررسی دقیق روندها و تحلیل داده‌های به‌روز، چشم‌انداز بازار کار در پنج سال آینده ترسیم شده است. این گزارش با ارائه 290 صفحه محتوای غنی، نه تنها به سوالات مطرح در خصوص تأثیر هوش مصنوعی بر اشتغال پاسخ داده، بلکه مسیرهایی را نیز برای مواجهه با تغییرات پیش‌بینی شده و همچنین مهارت‌های شغلی هوش مصنوعی را ارائه می‌کند. یکی از نکات برجسته این گزارش، ارائه آمارهای دقیق و علمی درباره تغییرات در بازار کار است. به عنوان نمونه می‌توان به این نکات اشاره کرد:

ایجاد و کاهش شغل در دنیای هوش مصنوعی

یکی از موضوعات داغ مطرح در حوزه فناوری، این پرسش است که آیا هوش مصنوعی مشاغل موجود را از میان خواهد برد یا خیر. پاسخ ممکن است چنین نباشد، بلکه به احتمال زیاد مشاغل جدیدی ایجاد خواهد شد. طبق گفته‌های مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، تا سال ۲۰۳۰ به‌طور خالص ۷۸ میلیون شغل افزوده خواهد شد؛ این رقم شامل ایجاد ۱۷۰ میلیون شغل جدید (رشد ۱۴ درصدی) و از دست رفتن ۹۲ میلیون شغل (کاهش ۸ درصدی) است. سریع‌ترین رشد مشاغل در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی، فین‌تک و مهندسی مشاهده شده است و همچنین افزایش نیاز به مهندسان انرژی تجدیدپذیر قابل توجه است. افزون بر این، فرصت شگفت‌انگیز و بالقوه عظیمی در بخش اقتصاد مراقبت وجود دارد که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مهارت‌های جدید با وجود هوش مصنوعی

طبق گزارش، تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۹ درصد از مهارت‌های موجود منسوخ یا دستخوش تحول‌های اساسی خواهند شد؛ امری که تا حدی مورد انتظار است. از جمله سریع‌ترین مهارت‌های در حال رشد می‌توان به حوزه‌های هوش مصنوعی،کلان‌داده‌ها، شبکه‌های ارتباطی و امنیت سایبری اشاره نمود. همچنین، گزارش به مهارت‌های نرم نظیر انعطاف‌پذیری و خلاقیت اشاره داشته و تأکید کرده است که یادگیری مادام‌العمر نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افزون بر این، گزارش بیان نموده که ۷۰ درصد از کارفرمایان مهارت‌های تحلیلی را ضروری‌ترین مهارت‌ها می‌دانند.

ارتقاء مهارت و بازآموزی

بر اساس گزارش، تا سال ۲۰۳۰، ۵۹ درصد از نیروی کار جهانی نیاز به آموزش و بازآموزی خواهند داشت. از میان این نیروی کار، ۲۹ درصد در نقش‌های فعلی خود مهارت‌های خود را ارتقاء خواهند داد، ۱۹ درصد با دریافت آموزش‌های اضافی به نقش‌های جدید منتقل شده و ۱۱ درصد بدون دریافت آموزش‌های لازم در معرض خطر بیکاری قرار خواهند گرفت. همچنین، گزارش تأکید می‌کند که ۸۵ درصد از کارفرمایان قصد دارند ارتقاء مهارت را در اولویت‌های خود قرار دهند و ۷۰ درصد نیز به دنبال استخدام افرادی با مهارت‌های نوین هستند.

استراتژی استعداد و نیروی کار

طبق گزارش، ۶۴ درصد از کارفرمایان سلامت و رفاه را به عنوان اولویت اصلی در جذب استعدادهای جدید در نظر خواهند گرفت. همچنین، گزارش ذکر می‌کند که ابتکارات مرتبط با حوزه تنوع، برابری و شمول (DEI) در سطح جهانی به میزان ۸۳ درصد افزایش یافته است. هرچند برخی از مقامات، از جمله رئیس‌جمهور ترامپ، بخشی از این برنامه‌ها را به تأخیر انداخته‌اند که سوالاتی را در خصوص پیروی سایر کشورها و شرکت‌ها از این روند مطرح می‌کند. علیرغم عدم قطعیت در پیشرفت این روند، همسویی دستمزد با تمرکز بر بهره‌وری و حفظ استعداد به عنوان یک عامل کلیدی مطرح خواهد بود؛ به گونه‌ای که ۵۲ درصد از کارفرمایان قصد دارند تا سال ۲۰۳۰ درآمد بیشتری را به دستمزدها اختصاص دهند.

تأثیر هوش مصنوعی بر نیروی کار

بر اساس گزارش، نیمی از کارفرمایان قصد دارند استراتژی‌های کسب‌وکار خود را در پاسخ به ظهور هوش مصنوعی مجدداً تنظیم نمایند. علاوه بر این، دو نفر از هر سه کارفرما برنامه‌ریزی کرده‌اند تا برای مهارت‌های خاص هوش مصنوعی نیرو استخدام کنند؛ امری که منجر به ایجاد مشاغل جدید خواهد شد. همچنین، ۴۰ درصد از کسب‌وکارها بر این باورند که به دلیل اتوماسیون وظایف توسط هوش مصنوعی، اندازه نیروی کار آن‌ها کاهش خواهد یافت. اگرچه این امر ممکن است چالش‌هایی را به همراه داشته باشد، با توجه به افزوده‌شدن ۷۸ میلیون شغل جدید تا سال ۲۰۳۰ می‌توان انتظار داشت که بخشی از این نیروی کار در شرکت‌هایی که هنوز تأسیس نشده‌اند، به کار گرفته شوند.

نکات کلیدی درباره نیاز به مشاغل حوزه خدمات درمانی

یکی از نکات برجسته در گزارش، افزایش تقاضا برای مشاغل حوزه خدمات درمانی به دلیل پیری جمعیت است. این تغییر می‌تواند فرصت عظیمی در این حوزه ایجاد نماید. بی‌شک در چنین فضایی نظرات و دیدگاه‌های متقابل در خصوص امکانات موجود در این زمینه مورد استقبال قرار خواهد گرفت.

چه مهارت‌های شغلی نیاز به بازآموزی و تغییرات اساسی دارند؟

یکی از پیامدهای مهم ظهور هوش مصنوعی، تحول در ساختار مهارت‌های مورد نیاز در بازار کار است. در گذشته، مهارت‌های فنی و تخصصی به تنهایی کفایت می‌کردند، اما اکنون مهارت‌های نرم مانند خلاقیت، انعطاف‌پذیری، ارتباطات و تفکر انتقادی نیز به اندازه مهارت‌های فنی اهمیت یافته‌اند.

تحول در مهارت‌های فنی و نرم

گزارش «آینده مشاغل 2025» تأکید ویژه‌ای بر نیاز به مهارت‌های نوین دارد:

مهارت‌های فنی: حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، کلان‌داده‌ها، شبکه‌های کامپیوتری و امنیت سایبری از سریع‌ترین حوزه‌های در حال رشد هستند. این مهارت‌ها به دلیل کاربرد گسترده در صنایع مختلف، نیاز به آموزش و تخصص بیشتری دارند.

مهارت‌های نرم: مهارت‌هایی مانند انعطاف‌پذیری، خلاقیت و یادگیری مادام‌العمر، در کنار مهارت‌های فنی، به عنوان زیرساخت اصلی موفقیت در محیط‌های کاری آینده تلقی می‌شوند. به عنوان مثال، ۷۰ درصد از کارفرمایان مهارت‌های تحلیلی و نرم را به عنوان ضروری‌ترین مهارت‌ها در نظر می‌گیرند.

ضرورت بازآموزی و ارتقاء مداوم

با توجه به تغییرات سریع فناوری، نیروی کار برای باقی ماندن در بازار کار نیازمند بازآموزی و به‌روزرسانی مداوم مهارت‌های خود است. در گزارش آمده است که: ۵۹ درصد از نیروی کار جهانی در حال حاضر به برنامه‌های آموزشی برای ارتقاء مهارت‌های خود نیاز دارند. از میان این نیروی کار، برخی در نقش‌های فعلی خود باقی می‌مانند، برخی به نقشی جدید منتقل خواهند شد و درصدی بدون دریافت آموزش‌های لازم، با خطر بیکاری مواجه خواهند شد.

این واقعیت نیاز به تدوین استراتژی‌های آموزشی جامع و هماهنگ با نیازهای جدید را بیش از پیش نمایان می‌کند. از این رو، سازمان‌ها و دولت‌ها باید برنامه‌های بازآموزی گسترده‌ای را تدوین کرده و از ابزارهای نوین آموزشی بهره ببرند.

فرصت‌ها و چالش‌ها در مواجهه با انقلاب هوش مصنوعی

با وجود نگرانی‌هایی که مبنی بر از بین رفتن مشاغل سنتی به واسطه اتوماسیون و هوش مصنوعی وجود دارد، باید توجه داشت که این فناوری همچنین فرصت‌های بی‌شماری را به ارمغان می‌آورد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو می‌پردازیم.

هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط، زمینه‌های جدیدی برای ایجاد مشاغل فراهم کرده‌اند که پیش از این تصور نمی‌شد. از جمله این فرصت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی: شرکت‌های فعال در حوزه فناوری‌های نوین، همچون سیلیکون ولی، در حال توسعه سیستم‌ها و ربات‌هایی هستند که می‌توانند کارهایی را در چند ثانیه انجام دهند؛ مثلاً طراحی خانه‌ای که ممکن است برای یک معمار هفته‌ها زمان ببرد. این امر نشان‌ می‌دهد به جای حذف مشاغل، حوزه‌های کاری جدیدی ایجاد خواهد شد که نیازمند تخصص‌های نوین و همکارى هوشمندانه بین انسان و ماشین است.

فناوری در صنایع سنتی: در صنایعی مانند تولید، حمل و نقل و خدمات، هوش مصنوعی می‌تواند موجب بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها شود. این تغییرات می‌توانند به ایجاد مشاغل مدیریتی و فنی جدید بینجامند که در آن‌ها نیاز به نظارت و بهینه‌سازی فرآیندها وجود دارد.

اقتصاد مراقبت: یکی از نکات برجسته گزارش، افزایش تقاضا برای مشاغل مراقبتی به دلیل پیری جمعیت است. در این میان، فناوری‌های هوش مصنوعی می‌توانند در حوزه‌های پزشکی و خدمات درمان نقش مهمی ایفا کنند، اما همزمان نیاز به نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های خدمات مراقبتی را افزایش می‌دهند.

البته در این میان چالش‌هایی نیز وجود دارند که باید به آن‌ها توجه داشت:

از بین رفتن مشاغل سنتی: گزارش نشان می‌دهد که به رغم ایجاد ۱۷۰ میلیون شغل جدید، ۹۲ میلیون شغل از بین خواهند رفت. این موضوع نگرانی‌های زیادی را در خصوص جایگزینی و سازگاری نیروی کار به همراه دارد.

عدم تطابق مهارت‌ها: با توجه به اینکه ۳۹ درصد از مهارت‌های فعلی تغییر کرده یا منسوخ خواهند شد، بسیاری از کارکنان ممکن است نتوانند به سرعت خود را با نیازهای جدید بازار وفق دهند. این ناهماهنگی می‌تواند منجر به ایجاد شکاف قابل توجهی بین مهارت‌های موجود و مهارت‌های مورد نیاز شود.

نیاز به سرمایه‌گذاری در آموزش: اجرای برنامه‌های بازآموزی گسترده مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجه از سوی دولت‌ها و بخش خصوصی است. در صورتی که این سرمایه‌گذاری به‌موقع صورت نگیرد، ممکن است تعداد زیادی از کارکنان در معرض خطر بیکاری قرار گیرند.

استراتژی‌های موفقیت در مواجهه با تغییرات هوش مصنوعی

با توجه به تحولات سریع در بازار کار و تأثیر عمیق هوش مصنوعی بر ساختار شغلی، تدوین استراتژی‌های عملی برای سازگاری با این تغییرات امری حیاتی به شمار می‌آید. در ادامه به چند استراتژی کلیدی می‌پردازیم:

توسعه و به‌روزرسانی مداوم مهارت‌ها

با توجه به اینکه حدود ۳۹ درصد از مهارت‌های کنونی دستخوش تحول خواهند شد و ۵۹ درصد از نیروی کار نیاز به بازآموزی دارند، اهمیت ارتقاء مهارت‌های فنی و نرم بیش از پیش نمایان می‌شود. برنامه‌های آموزشی باید شامل این بخش‌ها شوند:

دوره‌های تخصصی در حوزه هوش مصنوعی و کلان‌داده‌ها: این دوره‌ها می‌توانند افراد را برای ورود به صنایع نوین آماده کنند.

کارگاه‌های توسعه مهارت‌های نرم: مهارت‌های ارتباطی، خلاقیت و تفکر انتقادی از جمله مواردی هستند که باید به صورت منظم تقویت شوند.

ایجاد پل ارتباطی بین انسان و ماشین

یکی از مهارت‌های کلیدی که در عصر هوش مصنوعی برجسته شده است، مهارت ارتباط است. این مهارت به عنوان پلی بین انسان و فناوری‌های نوین عمل می‌کند:

ارتباط واضح با سیستم‌های هوشمند: کارکنان باید یاد بگیرند تا از ابزارهای هوش مصنوعی به عنوان هم‌تیمی بهره ببرند و از طریق آموزش‌های تخصصی، نحوه تعامل با این سیستم‌ها را فرا گیرند.

تقویت مهارت‌های بین‌فردی: در محیط‌های کاری هوشمند، ارتباط موثر با همکاران و مشتریان می‌تواند به عنوان یک مزیت رقابتی عمل کند.

تدوین استراتژی‌های بازآموزی و توسعه استعداد

با توجه به آنچه گزارش «آینده مشاغل 2025» بیان می‌کند، تدوین برنامه‌های بازآموزی و ارتقاء استعداد باید در اولویت قرار گیرد:

سرمایه‌گذاری در آموزش مستمر: سازمان‌ها و دولت‌ها باید با همکاری یکدیگر طرح‌های جامع آموزشی را اجرا کنند تا نیروی کار بتواند به سرعت خود را با تغییرات هماهنگ کند.

تشویق به یادگیری مادام‌العمر: ایجاد فرهنگ یادگیری مداوم و استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی می‌تواند به کارکنان کمک کند تا از فناوری‌های جدید بهره‌مند شوند و جایگاه خود را در بازار کار حفظ کنند.

توجه به اقتصاد مراقبت و نیازهای جمعیتی

با افزایش جمعیت سالخورده و تغییرات در الگوهای زندگی، اقتصاد مراقبت به یکی از حوزه‌های مهم در بازار کار تبدیل شده است:

ایجاد مشاغل در حوزه‌های پزشکی و خدمات مراقبتی: سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها نه تنها می‌تواند نیازهای جمعیتی را پوشش دهد، بلکه زمینه‌های شغلی جدیدی ایجاد خواهد کرد.

همکاری بین فناوری و خدمات انسانی: استفاده از هوش مصنوعی در کنار خدمات انسانی می‌تواند کارایی را افزایش داده و کیفیت خدمات را بهبود بخشد.

نکاتی برای آمادگی

• پذیرش تغییر: آگاهی از روندهای جهانی و پذیرش این نکته که تغییرات، جزء جدایی‌ناپذیر پیشرفت هستند.
• سرمایه‌گذاری در دانش و مهارت: استفاده از فرصت‌های آموزشی و دوره‌های تخصصی برای به‌روزرسانی مهارت‌ها.
• ایجاد شبکه‌های ارتباطی قوی: تعامل با متخصصین حوزه فناوری و شرکت در کنفرانس‌ها و سمینارهای مرتبط می‌تواند دیدگاه‌های جدیدی ارائه دهد.
• همکاری میان نهادهای مختلف: دولت، بخش خصوصی و نهادهای آموزشی باید دست به دست هم دهند تا بتوانند پاسخگوی نیازهای ناشی از تغییرات سریع در بازار کار باشند.

در نهایت، باید تأکید کرد که آینده مشاغل به دست کسانی خواهد بود که علاوه بر تسلط بر فناوری‌های نوین، توانایی ترکیب آن‌ها با خلاقیت، نوآوری و مهارت‌های انسانی را داشته باشند. هوش مصنوعی می‌تواند ابزاری برای شکوفایی اقتصادی و اجتماعی باشد، اما بهره‌برداری صحیح از آن مستلزم همگام شدن فرهنگ‌ها و استراتژی‌های سازمانی با نیازهای عصر دیجیتال است.

نگاه پایانی به گزارش

در پایان می‌توان گفت که هوش مصنوعی به عنوان یک انقلاب فناورانه، ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌ها را در بازار کار به همراه داشته است. گزارش «آینده مشاغل 2025» نه تنها با ارائه آمار و ارقام دقیق، چشم‌انداز روشنی از آینده مشاغل ترسیم می‌کند، بلکه با تأکید بر تغییر در مهارت‌های شغلی هوش مصنوعی مورد نیاز و ضرورت بازآموزی، راهکارهایی را برای سازگاری با این تغییرات ارائه می‌دهد. بنابراین، راهکارهای عملی مانند بازآموزی، ایجاد پل‌های ارتباطی بین انسان و ماشین، سرمایه‌گذاری در نوآوری و تدوین سیاست‌های حمایتی، می‌تواند زمینه ساز تحول مثبت در بازار کار گردد. در این مسیر، همکاری نزدیک میان دولت، بخش خصوصی و نهادهای آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.